نور در معماری

      نور در معماری

-        نور طبیعی و نور مصنوعی

در طول روز نور طبیعی به عنوان منبع اصلی به کار می رود و با نور مصنوعی ترکیب شده تا در طی شب مورد استفاده قرار گیرد. علت نیاز به نور طبیعی از دو عامل ناشی می شود:

1-    ارتباط با فضای خارج که از طریق پنجره میسر می گردد.

2-    ماهیت نور طبیعی و تغییرات آن در طول روز که نور مصنوعی این خاصیت را ندارد.

-        تفاوت نور طبیعی و مصنوعی

نور طبیعی انعطاف پذیر نیست ولی نور مصنوعی انعطاف پذیر است. یعنی نور مصنوعی را در هر زمان و به هر میزان می توان در دسترس داشت ولی نور طبیعی فقط در طول روز در دسترس می باشد.

به منظور یک طراحی مناسب لازم است راه های ورود نور طبیعی به ساختمان شناخته شود. همچنین شناخت کامل سیستم های نورپردازی که به نوعی این دو به هم وابسته اند و در یک طراحی خوب به وضوح، ارتباط این دو مشاهده می شود.

راه های ورود نور به ساختمان: در، پنجره، نورگیر های سقفی و...

-        شار نوری

شار، نور منتشر شده توسط یک منبع روشنایی است. واحد اندازه گیری آن لومن می باشد که با حروف اختصاری Lm نشان داده می شود.

مثال: لامپ 100وات، 1380 لومن است و یک فلورسنت 200 وات، حدود 1200 لومن می باشد.

-        شدت نوری

شدت، مقدار شار نوری منبع شده از منبع نور در یک جهت خاص می باشد. واحد آن کاندلا است که با Cd نشان داده می شود.

-        خیرگی

عامل آزاردهندۀ چشم است که به وسیلۀ چراغ ها یا به صورت غیر مستقیم یا به وسیلۀ سطوح منعکس کننده ایجاد می شود. خیرگی وابسته به میزان درخشندگی، اندازۀ منبع نور و همچنین موقعیت منبع نور نسبت به ناظر می باشد. خیرگی دو نوع است:

1-     خیرگی مستقیم: در اثر درخشندگی بیش از حد منبع نور (به عنوان مثال چراغ های نامناسب یا چراغ هایی با موقعیت نامناسب یا لامپ های معمولی بدون حفاظ) ایجاد می شود.

2-     خیرگی انعکاسی: انعکاس آزاردهنده و مزاحم نور لامپ ها (چراغ یا پنجره هایی که نور شدیدی از آنها می تابد)

-        شدت روشنایی

برای هر ناحیه، تأمین روشنایی خاص باید مقیاسی از منابع روشنایی، شدت نور خاصی ایجاد نماید. بدین معنا که سرتاسر اتاق باید به میزان مناسبی روشن شود. این امر به منظور اجتناب از ایجاد نواحی تاریک در مساحت های زیاد است که امکان دارد در حالتی که شخص مجبور است از ناحیۀ تأمین روشنایی به اطراف نگاه کند به تطابق چشم، اثر بگذارد. واحد آن با lux نشان داده می شود.

شدت روشنایی 20Lux مقداریست که باید برای تمام فضای داخل ساختمان به استثنای مناطق کاری در نظر گرفته شود و 200Lux حداقل شدت روشنایی است که باید مناطق کاری ساختمان در نظر گرفته شود.

-        روشنایی مستقیم و غیر مستقیم

چراغی که در بالای سطح کار نصب شده است را در نظر بگیرید. اگر نور در نیمکرۀ پائین آن متمرکز باشد روشنائی به صورت مستقیم به سطح کار می تابد. اینگونه چراغ ها را چراغ های روشنایی مستقیم یا چراغ هایی با روشنایی مستقیم می نامند. برعکس اگر بیشتر نور چراغ در نیمکرۀ بالایی آن متمرکز شود و روشنائی از طریق بازتابش نور از سقف و دیوارها به سطح کار تأمین شود، اینگونه چراغ ها را چراغ با روشنایی غیر مستقیم می نامند.

-        فروتابی و فراتابی

هنگامی که روشن ساختن سطح زیر چراغ مورد نظر باشد، فروتابی صورت می گیرد. اغلب از طریق چراغ هایی که نور مستقیم به سطح پائین می تابانند ایجاد می شود. اما فراتابی متضمن روشن ساختن سقف است. اغلب فضا را با بازتابش نور به صورت غیرمستقیم روشن می کند و سقف آن باید به رنگ سفید یا مایل به سفید باشد.

-        انواع لامپ ها

1-    لامپ های التهابی: لامپ های رشته دار یا التهابی قدیمی ترین و معمول ترین لامپ هایی است که آنها را می شناسیم. شامل یک رشته تنگستن و یک حباب شیشه ای که بسته به نوع مدل آن از هوا تخلیه شده یا با گاز پر می شود. با عبور دادن جریان از رشته، سیم گرم شده و نور تولید می کند که نسبت آن 95 به 5 است. 95 درصد گرما و 5 درصد نور تولید می کند.

2-    لامپ های هالوژن: یکی از پیشرفت هایی که در زمینۀ لامپ های هالوژن به وجود آمده تولید لامپ های هالوژن – تنگستن است که در آن حباب با گاز هالوژن پر شده است. کوچک تر از لامپ معمولی که سبب اهمیت دادن و به نمایش گذاشتن آن در نورپردازی نمایشی، جلوه بخشی فروشگاه ها، موزه ها و خانه ها می گردد و عمر آن 3 برابر لامپ های معمولی می باشد.

3-    لامپ های فلورسنت: این لامپ ها از یک لولۀ بلند با قطر کم ساخته می شوند و سطح داخلی آنها از پودر مادۀ فلورسنت پوشده شده است. برای اینکه درست کار کنند به بالاس احتیاج دارد. بالاس یک قطعۀ الکتریکی می باشد که لامپ را برای روشن شدن به کار می اندازد و نیروی الکتریکی که به آن وارد می شود را تنظیم می نماید. مقدار نور آن با صرف انرژی کمتر در مقایسه با لامپ های رشته ای 3 تا 5 برابر است.

4-    لامپ های فلورسنت کم حجم: دارای بازدۀ انرژی خوب، رنگ عالی، قابلیت کم نور کردن و در دو نوع عمده تولید می شود.

الف – لامپ هایی که پایه های پیچ دار دارند و با سرپیچ لامپ های التهابی طراحی شده اند.

ب – دو شاخه پایه است که به گونه ای طراحی شده که در سرپیچ های خاصی که برای آن ساخته شده جای بگیرد.

5-    لامپ های HID: لامپ های تخلیۀ پرشدت که نور را به وسیلۀ تخلیۀ الکتریکی از میان گاز یا بخار فلز تولید می کنند که با گذشت زمان گرم تر شده و به تدریج نورشان بیشتر می شود. این لامپ ها به منظور ایجاد نور زیاد از یک چشمۀ نور کم حجم و بادوام طراحی شده اند. اغلب برای نورپردازی خیابان ها، پارکینگ ها، فضاهای داخلی بزرگ مانند ورزشگاه ها، کارگاه های صنعتی و فروشگاه ها استفاده می شود.

6-    لامپ های LED یا دیودهای نورانی: در حال حاضر رنگ و بازده محدودی دارند. در ساخت علائم نورپردازی، ساخت صفحات رنگی استفاده می شوند.

7-    لامپ های نئون: طرز کار آنها شبیه به لامپ های فلورسنت است و از آن علاوه بر طراحی روشنایی تابلوها و نورپردازی می توان در نورپردازی های معماری و ساختمان نیز استفاده کرد. این لامپ ها به شکل چشمه های نور لوله مانندی هستند که به هر شکل و رنگی می توان آن را ساخت. در معماری اغلب به صورت ایجاد جلوه های ویژه مانند: نورپردازی کنج سقف، نمای ساختمان، پدید آوردن نورهای رنگی متمرکز استفاده می کنند.

نویسنده: